TÜKENMİŞLİK SENDROMU

Tükenmişlik Sendromu

Son zamanlarda, herkesin ağzında olan bazı cümlelerle karşılaşıyorum. “Kendimi o kadar çok yorgun ve bitkin hissediyorum ki… Ne yataktan çıkmak istiyorum ne de iki adım atmak. İçimde yeri bir türlü dolmayan bir boşluk var. Her şeyden ve herkesten uzak dursam belki iyi gelir ruhuma. Ama bunu yapacak ne zamanım ne de hevesim var.”

Sizler de duydunuz bunları değil mi? Hatta, belki sizin dudaklarınızdan bile döküldü. Tükenmişlik Sendromu… Yaşadıkları ve yaşadığınız şey, adına Tükenmişlik Sendromu denilen bir çeşit psikolojik bir hastalık.

İlk kez 1974 yılında Herbert Freudenberger tarafından başarısızlık, yıpranmışlık, güç ve enerji düzeyinin azalması, tatmin edilmez isteklerin oluşması sonucunda bireyin içsel kaynaklarında oluşan tükenmişlik durumu olarak tanımlanmıştır. Bireyin normal şartlarda ailesinden, kariyerinden ya da arkadaşlarından aldığı keyfi bir türlü alamaması, bireysel kimliğini kaybettiğine inanması ve üzerinde büyük bir stres yoğunluğu hissetmesidir. Çoğunlukla ağır iş yüküne sahip insanlarda ortaya çıkar.

Tükenmişlik Sendromu’nun ilk tanımından bu yana birçok araştırma yapılmış ve tanımlar geliştirilmiştir. Günümüzde bu tanımlardan en yaygını ve kabul göreni aynı zamanda kendi adıyla anılan Maslach Tükenmişlik Ölçeği’ni de geliştirmiş olan Christina Maslach’a göre tükenmişlik “işi gereği yoğun duygusal taleplere maruz kalan ve sürekli diğer insanlarla yüz yüze çalışmak durumunda olan kişilerde görülen fiziksel bitkinlik, uzun süreli yorgunluk, çaresizlik ve umutsuzluk duygularının, yapılan işe, hayata ve diğer insanlara karşı olumsuz tutumlarla yansıması ile oluşan sendrom” diye adlandırılır.

Maslach’a göre tükenmişlik üç boyutta incelenir.

1-Duygusal Tükenme

Bu boyutta bireyde yorgunluk, enerji eksikliği, duygusal yönden kendini yetersiz hissetme gibi belirtiler gözlenir. Bu boyut literatürde en kritik ve en belirleyici boyut olarak ifade edilir. Duygusal tükenmişliği yaşayan kişi hizmet verdiği kişilere karşı eskisi kadar sorumlu ve verici olmadığını düşünür ve gergin hisseder. İşe gitme zorunluluğu onun için büyük bir endişe halidir.

2-Duyarsızlaşma

Duyarsızlaşma, bireyin hizmet sunduğu kişilere karşı birer birey olduklarını dikkate almaksızın duygudan yoksun tutum ve davranışlar sergilemesidir. Küçültücü bir dil kullanma, insanları kategorize etme, katı kurallara göre iş yapma ve endişe duyarsızlaşmanın belirtileri arasındadır. Tükenmişlik yaşayan kişiler iş vereniyle kendi arasına katı sınırlar çizer. Evde işiyle alakalı hiçbir şeyden bahsetmez, iş yerinde iş vereniyle mümkün olduğunca az diyalog kurarlar.

3-Kişisel Başarıda Düşme Hissi

Bu kavram “kişinin kendisini olumsuz değerlendirme eğiliminde olması”nı ifade eder. Kişisel başarıda düşme hisseden birey kendini yetersiz görür, işinde yetkin biri olmadığını düşünür ve motivasyon düşüklüğü yaşar. Bu boyutta birey kendisiyle alakalı olumsuz duygu ve düşünceler içerisindedir. İşinde ilerleme kaydetmediğini hatta gerilediğini, harcadığı çabanın bir işe yaramadığını ve çevresinde bir fark yaratmadığını düşünür.

Tükenmişlik, belirli bir dinlenme süresinden sonra ortadan kalkan geçici bir yorgunluk durumundan farklı olup, çalışma yaşamının değişik evrelerinde ortaya çıkabilmektedir. Gelin şimdi de tükenmişliğin belirtilerini inceleyelim.

Tükenmişliğin Belirtileri

Tükenmişlik sendromu yavaş ve sinsi bir şekilde ilerler. Dünya genelinde pek çok kişi zorlu yaşam koşullarıyla mücadele etmek zorunda olduğundan yaşadığı şeylerin hayatın bir parçası ve kaçınılmaz bir durum olarak görür. Bu yüzden hastalığın fark edilmesi zordur. Hastalık tedavi edilmedikçe yaşanılan durumların baskınlığı artar ve belirgin semptomlar ortaya çıkmaya başlar. Bu belirtiler şu şekilde sıralanabilir.

• Bedensel tükenmişlik hissi
• Duygusal tükenmişlik hissiyatı
• Kişiyi esir alan olumsuz düşünceler
• Karamsarlık
• Basit işleri bile bitirmekte zorlanma
• İşten soğuma
• Umutsuzluk
• Kendini değersiz hissetme
• Azalmış mesleki özgüven
• Unutkanlık ve dalgınlık
• Sürekli yorgunluk ve bitkinlik hissiyatı
• Dikkat dağınıklığı
• Uyku problemleri
• Kabızlık ve ishal gibi sindirim sistemi düzenine ilişkin bozukluklar
• Kalp çarpıntısı ve solunum güçlüğü
• Baş, sırt ve bacaklar olmak üzere vücudun belirli bölgelerinde ağrılar

Bu nedenler haricinde kişiye özgü belirtilerle de karşılaşmak mümkündür.

Peki, tükenmişlik sendromu yaşayan birey için tedavi yöntemleri nelerdir?

Tükenmişlik Sendromu Tedavi Yöntemleri

Normal hayatta stresten kaçınmak zorken tükenmişlik sendromundan kurtulmak oldukça kolaydır. Bunun için uygulanan bazı adımlar sayesinde stres, tükenmişlik sendromuna dönüşmeden durdurulabilir.

Spor yapmak bunlardan biridir. Sadece fiziksel sağlık için değil aynı zamanda duygusal ve ruhsal bir rahatlama yöntemidir. Birey yürüyüşe çıkabilir ya da gün içerisinde birkaç basit hareketi tekrarlayabilir. Kendine zaman ayırmalı ve yeni hobiler edinmelidir.

Dengeli beslenme bir diğer yöntemdir. Özellikle Omega-3 gibi yağ asitleri ile dolu sağlıklı bir yemek, birey için doğal bir antidepresan görevi yüklenebilir.

Sağlıklı bir uyku çekmek bireyin vücudunun dinlenebilmesi ve kendisini düzenleyebilmesi için önemlidir.

Birey yoğun bir stresle karşı karşıyaysa eğer etrafından yardım istemelidir. Çevreden alınan destek tükenmişliğin iyileşmesinde büyük bir rol oynar. Öncelikle bu hastalığa sahip bireyin ailesi veya arkadaşları dertleri düzeltmeye çabalamadan önce bireyi dinlemeyi teklif etmelidir. Dertleri paylaşacak ya da konuşacak birine sahip olmak birey için hatırı sayılır bir fark yaratır. Ardından bireyin yaşadıklarını anladığını doğrulamalı ve ona “ Sana nasıl yardımcı olabilirim?” diye sormak yerine bireyin içinde bulunduğu şartlara göre belirli ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik -yemek getirmek, kıyafet temizliği yapmak ya da ağır iş yükünü başkasına yönlendirmek gibi- tekliflerde bulunabilir.

Ama her şeyden en önemlisi yukarıdaki belirtilerin çoğu kişide bulunuyorsa en kısa süre içerisinde  bir uzman desteği almalı ve tedavi sürecine başlamalıdır. Erken dönemde teşhis edilen hastalık ilerlemeden durdurulabilir. Eğer tedavi edilmezse ileride daha ciddi sağlık sorunlarının yaşanmasına yol açabilir. Bu yüzden eğer siz de tükenmişlik sendromuna yakalandığınızı düşünüyorsanız en kısa süre içerisinde bir uzmana başvurun ve iyileşmek için en büyük adımı atın.

İrem Avşar